Η αποτίναξη της ενοχής, αντίδοτο στην ελευθερία της ζωής
Οι άνθρωποι έχουμε τρομακτική δύναμη μέσα μας, που τις περισσότερες φορές δεν τη συνειδητοποιούμε. Μάλιστα ορισμένες φορές, τη δύναμη αυτή τη χρησιμοποιούμε με αρνητικό πρόσημο: όπως για παράδειγμα με την ενοχή.
Η πραγματικότητα είναι ότι αν δεχθούμε την εκδοχή της θρησκείας, έχουμε γεννηθεί ενοχικοί. Κουβαλάμε ένα συναίσθημα που ανήκει στην ομπρέλα των «αρνητικών» συναισθημάτων και μας τροφοδοτεί με ένα κίνητρο υποχρέωσης να ζούμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο, νιώθοντας ένοχοι για τη χαρά.
Στην ψυχολογία, η ενοχή είναι ένα συναίσθημα που αφορά σε ένα παρελθοντικό γεγονός ή μία εμπειρία για τα οποίο θεωρούμε τον εαυτό μας υπεύθυνο για αυτό και μέσα από την ενοχή νιώθουμε άσχημα για την απόφαση ή την έκβαση αυτής της εμπειρίας.
Όταν η σκέψη γύρω από την ενοχή, γίνεται μυρηκασμός και δεν μας αφήνει να λειτουργήσουμε στην καθημερινότητά μας, τότε νιώθουμε ότι έχουμε παραδώσει την εξουσία της ζωής μας στην ενοχή και την αφήνουμε να μας καθορίζει. Είναι τότε που πιστεύουμε ότι η ενοχή έχει περισσότερη δύναμη από την επιθυμία μας, χωρίς να μπορούμε να κατανοούμε ότι εμείς οι ίδιοι δίνουμε τη δύναμη στην ενοχή να κυριαρχεί στη ζωή μας.
Εμείς είμαστε η δυναμική της σκέψης μας και καμία ενοχή δεν μπορεί από μόνη της να πάρει αποφάσεις για εμάς. Μόνο τότε, η ενοχή, με την άδειά μας, μπορεί να μας κρατά ισόβια φυλακισμένους, σωματικά και ψυχολογικά σε μία παρελθοντική στιγμή.
Η ερμηνεία της ενοχής
Η ψυχανάλυση, ορίζει την ενοχή και το αδελφό συναίσθημα του άγχους, μέσα από το Οιδιπόδειο ψυχοσεξουαλικό στάδιο. Τα παιδιά, σύμφωνα με τη θεωρία του Freud, έχουν μία υποβόσκουσα επιθυμία να κάνουν σεξ με τον γονέα του αντίθετου φύλου, η οποία τους δημιουργεί το συναίσθημα της ενοχής. Σταδιακά, αυτές οι ενορμήσεις καταπιέζονται και μετατρέπονται σε έλξη για τα άτομα του αντίθετου φύλου.
Σε γνωσιακό επίπεδο, το συναίσθημα της ενοχής προέρχεται από τη σκέψη ότι έχουμε κάνει κακό σε κάποιον άλλον. Στη γνωσιακή προσέγγιση, η σκέψη γεννά το συναίσθημα, επομένως, όσο σκεφτόμαστε ότι έχουμε βλάψει κάποιον, τόσο νιώθουμε ενοχή. Μπλεγμένοι μέσα σε αυτό το συναίσθημα, δεν μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα τη λογική της κατάστασης και παρερμηνεύουμε τα γεγονότα.
Στην υπαρξιακή θεώρηση, η ενοχή είναι ένα συναίσθημα που σχετίζεται στενά με τη μη αυθεντικότητα της ζωής και την αποτυχία να ζήσουμε την πληρότητά της. Σε κοινωνικό επίπεδο, είμαστε όλοι ένοχοι, μέρος ενός κοινωνικού συστήματος με την τόση διαφθορά, κακία και αδικία στον κόσμο. Ο Rollo May με τη δική του αποενοχοποιητική ματιά, αποτινάζει την ενοχή μέσα από την αναγκαιότητα της αποδοχής της παγκόσμιας ανθρώπινης κατάστασης.
Σε θεραπευτικό επίπεδο η ενοχή σε πρωτογενές επίπεδο, βιώνεται ως πάγωμα του παρελθόντος, κλέψιμο του παρόντος και μας βάζει να ζούμε ξανά και ξανά την ίδια παρελθοντική στιγμή.
Πηγαίνοντας πιο βαθιά, αναζητούμε το δευτερογενές όφελος της ενοχής. Για να μένουμε στην ενοχή, κάτι πάντα «κερδίζουμε» χωρίς να το καταλαβαίνουμε... Η ενοχή για το παρελθόν έρχεται για να μας ηρεμήσει το φόβο του προχωρήματος στο μέλλον. Η φυλάκιση στο παρελθόν, μας παρέχει μία ασφάλεια, μία παιδικότητα, μία αυτο-κατηγόρια που δικαιολογεί την αδυναμία της λήψης ευθύνης για να ζήσουμε μια ζωή με ελευθερία.
Οπότε, σταδιακά αρχίζουμε να μαθαίνουμε να ζούμε με την ενοχή, στη συνέχεια με την υποτίμηση, μετά με την αδικία, ώσπου όλο αυτό το βάρος γίνεται ένα με τον εαυτό μας... Στο τέλος καταλήγουμε να προσδιοριζόμαστε μέσα από αυτήν: είμαστε πλέον η ενοχή μας, αυτή είναι η ταυτότητά μας... μία ανθρώπινη ενοχική ταυτότητα που έχει αποτύχει.
Το μυαλό μας περιστρέφεται γύρω από την ενοχή και ευχόμαστε να μπορούσαμε με ένα μαγικό τρόπο να γυρίσουμε πίσω να αλλάξουμε τα πράγματα, να είχαμε προλάβει να ενεργήσουμε, να είχαμε σκεφτεί διαφορετικά, αρκεί μία στιγμή να αλλάξει ένα γεγονός. Όμως, η αλήθεια είναι ότι δεν γίνεται να γυρίσει πίσω ο χρόνος και έχουμε να δούμε πώς θα επιλέξουμε να ζήσουμε: με ενοχή ή χωρίς.
Η αποτίναξη της ενοχής
Προσωπικά, πάντα βλέπω ένα γεγονός, όσο δυσάρεστο και να είναι, ως μία ευκαιρία να μάθω από αυτό και να εξελιχθώ. Το ίδιο προσπαθώ να μεταδώσω και στους θεραπευόμενούς μου: έχουν δικαίωμα στη θλίψη και την ενοχή, όσο έχουν δικαίωμα και στην υπέρβαση της ζωής. Ο καθένας μας το επιλέγει με τους δικούς του χρόνους, αρκεί να διακρίνει τι είναι αυτό που τον κρατά σε αυτό το συναίσθημα... Η ενοχή είναι μία ευκαιρία να διακρίνει κανείς τι τον καταδικάζει σε μία Σισύφεια συμπεριφορά και να δει ποιους βαθμούς ελευθερίας και ευθύνης θα χρησιμοποιήσει για να αντιταχθεί στη ματαιότητα μίας περιορισμένης ζωής. Όταν αρχίζουν και βιώνουν αυτό το νόημα της ενοχής, τότε δεν είναι πια βάρος αλλά ένα θετικό εφόδιο υπευθυνότητας.
Αυτή είναι η ενοχή: μία στιγμή που δεν μπορεί να καθορίσει το υπόλοιπο της ζωής μας. Η ζωή είναι ένα συνεχές χρειάζεται να αλλάζουμε και να είμαστε ευέλικτοι για να μπορέσουμε να μείνουμε ζωντανοί. Οι στιγμές ενοχής μπορούν να μεταβολιστούν μέσα από τη θεραπευτική δυναμική της Αναγνώρισης, της Αποδοχής και της Αλλαγής.
Η λύτρωση από την ενοχή, έχει τη σφραγίδα της προσωπικής συγχώρεσης: εκείνη τη στιγμή, σε εκείνη τη συνθήκη, με την τότε ψυχολογική διάθεση, επιλέξαμε να κάνουμε αυτή την πράξη. Στο σήμερα, έχουμε τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίζουμε τον εαυτό μας, να αξιοποιούμε την ελευθερία της επιλογής, να βιώνουμε τη χαρά, να παίρνουμε όρκο θέλησης ότι από εδώ και στο εξής θα μπούμε διαφοροποιητικά στη ζωή.
Όσο μένουμε στο παρελθόν και ζούμε ξανά και ξανά αυτή τη στιγμή, βλέπουμε το παρόν να μας προσπερνά, το μέλλον να μας αποχαιρετά και τη ζωή μας να αργοπεθαίνει. Μικρά βήματα στο παρόν, εμπιστοσύνη στον σημερινό εαυτό μας, ελπίδα για το μέλλον και συνειδητοποίηση της τρομακτικής δύναμης που διαθέτουμε μόνο για καλό: διότι αν μπορούμε να μας φυλακίσουμε ισοβίως στην ενοχή, τότε σίγουρα έχουμε το προνόμιο να δραπετεύσουμε και να ζήσουμε αποενοχοποιητικά. Στο χέρι μας είναι, απλά ακόμη δεν το γνωρίζουμε.
Συγγραφέας: Xάρης Πίσχος, Ψυχολόγος MSc - Υπαρξιακός Συστημικός Ψυχοθεραπευτής
Ετικέτες: ενοχή, συναίσθημα, υπέρβαση, ελευθερία, φόβος
