Καθώς βρισκόμαστε προς το τέλος (;) της πανδημίας, ίσως περισσότερο κοινωνικά και λιγότερο επιδημιολογικά, η σκέψη όλων βρίσκεται στη ζωή μετά την πανδημία. Τι θα μείνει στην ψυχολογία μας μετά τη σύγκρουση με τον αόρατο εχθρό;

Οποιονδήποτε και να ρωτούσαμε ένα χρόνο πριν, σίγουρα δεν περίμενε αυτό που θα ακολουθούσε. Μία πανδημία που τον τελευταίο χρόνο έχει περιορίσει απότομα και μετατρέψει την προσωπική, κοινωνική, οικονομική και επαγγελματική ζωή όλου του πλανήτη, ας ελπίσουμε όχι και την ηθική.

Καθώς βρισκόμαστε προς το τέλος (;) της πανδημίας, ίσως περισσότερο κοινωνικά και λιγότερο επιδημιολογικά, η σκέψη όλων βρίσκεται στη ζωή μετά την πανδημία. Η κοινωνική απόσταση που έχει επιβληθεί ως προστατευτικό μέτρο σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής με κλειστά σχολεία, επαγγελματικούς χώρους, περιορισμούς στις κοινωνικές συναναστροφές, με αυξομειώσεις στα μέτρα και στους χρόνους απόστασης, δεν θα διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η ψυχολογική κόπωση είναι εκείνη που ανατρέπει τα δεδομένα για τον κορωνοϊό και μας σπρώχνει σταδιακά να συναντηθούμε στα πάρκα και στα άλση, αν και νοητά το έχουμε ήδη κάνει.

Πώς θα είναι η ψυχική υγεία μας μετά τον κορωνοϊό;

Για πρώτη φορά, η ψυχική υγεία βρέθηκε τόσο σύντομα στο επίκεντρο της πανδημίας, καθώς ενεργοποιήθηκαν διάφοροι φορείς για να παρέχουν ψυχοκοινωνική υποστήριξη στον κόσμο εν μέσω καραντίνας. Ωστόσο, η ψυχική υποστήριξη, δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ψυχική ισορροπία και η παραμονή μέσα στο σπίτι δεν παύει να αποτελεί μία ψυχολογική καταπίεση. Όλοι αναμένουμε τη Μ.Κ. (μετά κορωνοϊού) εποχή για να ζήσουμε.

Όταν πιέζεις ένα ελατήριο και το αφήσεις απότομα, τότε αυτό πετάγεται προς τα πάνω σε μία ξαφνική ταλάντωση, ώσπου να επιστρέψει ξανά στο κανονικό του μέγεθος. Η πίεση του ψυχικού ελατηρίου μας, δεν ήταν δεδομένη για την ανθρώπινη φύση.

Δεν είμαστε βιολογικά προγραμματισμένοι να παραμένουμε για πολύ καιρό σε δυστοπίες, ούτε όμως και ευτυχισμένοι σε ουτοπίες, όπως αναφέρει ο Ντοστογιέφσκι στην κριτική του για τον καταναλωτικό ντετερμινισμό αλλά να αποζητούμε την ελευθερία και τη δημιουργικότητά μας και όταν δεν τη βρίσκουμε, αντιδρούμε. Αυτή θα είναι η αντίδραση που αναμένεται να βιώσουμε σε σύντομο διάστημα μετά την έξοδο από την κρίση του κορωνοϊού.

Η πίεση του lockdown, ο φοβικός χαμένος ένας+ χρόνος από τη ζωή μας, θα αφήσει ένα ψυχικό αποτύπωμα στη ζωή μας, ένα «ψυχολογικό» τέταρτο κύμα. Προηγούμενες έρευνες που μελέτησαν τη ζωή μετά τις πανδημίες, όπως ο SARS, o Ebola, o H1N1 και ο COVID-19, έδειξαν ότι οι ψυχολογικές επιπτώσεις μίας λιγότερο ψυχικά φορτισμένης πανδημίας, δεν περιορίζονται μόνο στο φόβο μελλοντικής νόσησης αλλά στον αποχωρισμό από τους αγαπημένους ανθρώπους, στην απώλεια της ελευθερίας, στην αβεβαιότητα του μέλλοντος και στο αίσθημα της αβοηθησίας.

Αυτές οι επιπτώσεις ενδέχεται να επιφέρουν αρνητικές ψυχικές επιπτώσεις όπως αύξηση των αυτοκτονιών, οι οποίες συνδέονται με την έλλειψη νοήματος για τη ζωή και με το αίσθημα του θυμού για την αγχογόνα κατάσταση που έχουν βιώσει¹.

Ποιες θα είναι οι ψυχικές διαταραχές που θα μας «ακολουθήσουν» στην Μ.Κ. εποχή;

Ο ιός, αυτός ο αόρατος εχθρός θα μας κάνει να διατηρήσουμε σε μεγάλο βαθμό τις προϋπάρχουσες συμπεριφοριστικές επαναλαμβανόμενες ενέργειες προστασίας που μπορεί να εξελιχθούν αν δεν προσεχθούν στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, καθώς σχετίζεται με την αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος και της σκέψης μας για τον κόσμο που μας έχει σμιλεύσει τον τελευταίο χρόνο. Η συμπτωματολογία της ΙΨΔ (μηρυκασμός, ιδεοληψίες, ψυχαναγκασμοί) σχετίζεται με την αγωνία διατήρησης μίας κατάστασης σε καθεστώς ελέγχου.

Σε συνθήκες μελλοντικής αβεβαιότητας και ειδικότερα μέσα από συνεχώς επαναλαμβανόμενες αντικρουόμενες θέσεις, η επιθυμία για ελευθερία από τη μία πλευρά και ο φόβος της απαγόρευσης από την άλλη, δημιουργούν μία εσωτερική σύγκρουση που ο άνθρωπος αδυνατεί να διαχειριστεί, μη γνωρίζοντας που και πώς πρέπει να κατευθυνθεί.

Αποτέλεσμα αυτού είναι να εκλογικεύσει το φόβο του ώστε να μη βιώσει την αγωνία να μην είναι ο εαυτός του και να στρέψει το άγχος του σε καταστάσεις που μπορεί να ελέγξει μέσα από την επαναληψιμότητα των κινήσεων και σε ιδεοληψίες που παρέχουν μία επιφανειακή ασφάλεια.

Μαζί με την ΙΨΔ, ενδέχεται να αυξηθούν τα περιστατικά της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής. Το άγχος είναι η αφετηρία όλων των νευρώσεων και σε μεγάλο ποσοστό θα αφήσει το στίγμα του στους ήδη αγχωμένους ανθρώπους αλλά και σε εκείνους που θα μπουν ξανά στην κανονικότητα. Προφανώς θα αναρωτηθεί κανείς γιατί να έχει κάποιος μετά άγχος αφού θα έχει τελειώσει η πανδημία και θα επιστρέψουμε στη ζωή μας.

Η πραγματικότητα είναι ότι μετά από μία πανδημία, η κανονικότητα δεν είναι πια η ίδια. Ήδη έχουμε δει να αλλάζουν πολλά πράγματα στη ζωή μας και κάποια από αυτά θα τα πάρουμε μαζί μας και στην μετα-κανονικότητα. Αλλαγές στον τρόπο εργασίας, στις γνωριμίες και στις σχέσεις, στην εύρεση εργασίας και στους μισθούς, στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό… όλα θα έχουν ένα τεχνολογικό πρόσημο και ο ανθρώπινος πρωτόγονος εγκέφαλος θα κληθεί να προσαρμοστεί πολύ γρήγορα, με κόστος το άγχος.

Ακόμη μία ψυχολογική επίδραση που θα αφήσει η πανδημία, είναι η αίσθηση μοναξιάς, που συνοδεύεται από την έλλειψη νοήματος για τη ζωή. Καθώς αρκετοί άνθρωποι έχουν χάσει δικούς τους ανθρώπους από τον κορωνοϊό, μάλιστα χωρίς να τους αποχαιρετήσουν, έχουν χάσει φίλους τους είτε από την κοινωνική απόσταση είτε από διαφωνίες σχετικά με τη διαχείριση των μέτρων της πανδημίας και το κυριότερο έχουν μείνει μόνοι τους στο σπίτι, θα βρεθούν αντιμέτωποι με ένα restart στις σχέσεις, αξιολογώντας τα δικά τους κριτήρια αλλά και τους νέους ανθρώπους που θα έρθουν στη ζωή τους.

Η απομάκρυνση από το σχεσιακό, φιλικό και κοινωνικό περιβάλλον, είναι σαν την απομάκρυνση από τον ίδιο τον κόσμο, καθώς το περιβάλλον μας αποτελεί σε μεγάλο βαθμό τον κόσμο μας. Στην ψυχοθεραπευτική διεργασία ο προγνωστικός παράγοντας επιτυχίας, είναι η θεραπευτική σχέση: «η σχέση είναι που θεραπεύει», η ίδια η συνάντηση του ψυχολόγου με τον θεραπευόμενο είναι που λειτουργεί περισσότερο ωφέλιμα ασχέτως από την θεραπευτική προσέγγιση.

Επομένως, όταν αποκοβόμαστε ξαφνικά και χωρίς τη θέλησή μας από τις φιλικές και κοινωνικές σχέσεις, πληγώνουμε και ένα σημαντικό μέρος του εαυτού μας και της ψυχικής ισορροπίας μας, το οποίο θα χρειαστεί χρόνο να επουλώσουμε.

Το υπόστρωμα των ψυχικών διαταραχών είναι η αναμέτρηση με το πεπρωμένο

Η επόμενη ημέρα θα μας βρει απαλλαγμένους από τα όρια και τα δεσμά και σε υπαρξιακές υπερταλαντώσεις μέσα από δραστηριότητες, επενδύσεις, προσωπική, κοινωνική και οικονομική ανύψωση. Θα έχουμε αφήσει πίσω μας τη μεγαλύτερη απειλή της σύγχρονης ανθρώπινης ιστορίας που αντιμετωπίσαμε κατάματα και μπορέσαμε να την προσπεράσουμε, όχι όμως να της ξεφύγουμε ψυχολογικά.

Τα αποτυπώματά της θα βρίσκονται μέσα μας, καθώς μας έχει γρατσουνίσει ψυχικά, σαν να μας επιτέθηκε ορμητικά μία τίγρη αλλά την τελευταία στιγμή, την περιόρισε η αλυσίδα που την κρατούσε δεμένη και μπόρεσε ίσα ίσα να μας αφήσει με μία γρατσουνιά-ενθύμιο.

Η πληγή από την γρατσουνιά θα κλείσει όμως το σημάδι θα μείνει. Έτσι συμβαίνει και με την πανδημία: αυτό που μας άγγιξε, είναι ο ίδιος ο θάνατος καθώς τον είχαμε «σύντροφο» παντού σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Στα ΜΜΕ, στις φωτογραφίες, στο διαδίκτυο, στα κοινωνικά δίκτυα, στις συζητήσεις, στο απαράδεκτο καθημερινό θανατικό ανακοινωθέν που στοίχειωνε την 6η απογευματινή ώρα κάθε ημέρας τον τελευταίο χρόνο.

Η πανδημία έχει αγγίξει πολύ πιο βαθιά τα υπαρξιακά επίπεδα της ανθρώπινης φύσης και μας έχει φέρει όλους αντιμέτωπους με τον θάνατο, τον αφανισμό μας, τον τερματισμό της ύπαρξής μας. Ο τερματισμός της ύπαρξης, είναι ο πυρηνικός φόβος για το θάνατο και βαθιά υπαρξιακά, κάθε άνθρωπος αγωνιά μη χάσει τον εαυτό του και μετατραπεί σε μηδέν. Ο θάνατος έχει ξεπεραστεί σωματικά και κοινωνικά, αλλά σε επιφανειακό επίπεδο και έχει μεταμφιεστεί σε άγχος θανάτου.

Μπορεί το άγχος να μην εμφανιστεί στη συνέχεια της πανδημίας ακριβώς ως φόβος για το θάνατο, αλλά θα ντυθεί κρίση πανικού, φοβία, έντονο άγχος, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, θυμός κτλ μέσα από πιο γραμμικές σκέψεις. Όσο αυτές οι φοβικές σκέψεις θα φαντάζουν ακατάληπτες, καθώς δεν υπήρχαν πριν, τόσο θα ελλοχεύει ο κίνδυνος ο άνθρωπος να χτυπά τον εαυτό του γιατί δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει και θα μπαίνει σε ένα φαύλο κύκλο καταστροφολογικού άγχους.

Η επόμενη ημέρα, θα κουβαλάει το φόβο του θανάτου αλλά όχι γυμνό. Θα είναι η σειρά του να φοράει μάσκα και όχι μόνο μία, αλλά διαφορετική όπως αυτές που αναγκαστήκαμε να φοράμε σε όλη τη διάρκεια της καραντίνας. Η μάσκα θα είναι η υπερκατανάλωση, ο αλκοολισμός, η υπερβολική σεξουαλική δραστηριότητα, η αδυναμία σχετίζεσθαι, ο ατομισμός, ο έντονος θυμός και η βία, η υπερέκθεση σε διάφορες δραστηριότητες.

Όλα πλέον επιτρεπτά καθώς θα νιώθουμε ότι μας ανήκουν αφού τα είχαμε στερηθεί, αλλά όλα με μία αγωνιώδη προσπάθεια να αποδείξουμε ότι είμαστε ζωντανοί, ότι έχουμε νικήσει τον θάνατο και μπορούμε να βιώσουμε ξανά την παρουσία της ύπαρξής μας. Έχουμε την ανάγκη να βιώσουμε αυτή την αίσθηση της ιδιαιτερότητας που μας κάνει άτρωτους στον θάνατο, αρκεί να τον αρνηθούμε.

---

Πηγή: PsychologyNow.gr

Έρευνα:

1. Saladino V, Algeri D and Auriemma V (2020) The Psychological and Social Impact of Covid-19: New Perspectives of Well-Being. Front. Psychol. 11:577684. doi: 10.3389/fpsyg.2020.577684

Ετικέτες: συναίσθημα, άγχος, πανδημία, κορωνοϊός, συμπεριφορά, ψυχική διαταραχή, ψυχική υγεία

• Επόμενο